SİLAHLI KUVVETLER DENETLENEMEZ Mİ?

http://tbmm.ajanspress.com.tr/customer/basic/press/Displayer.aspx?id=27007196&

Silahlı kuvvetler denetlenemez mi?   

Askeri disiplin, TSK’nın ve Savunma Bakanlığı’nın son dönemlerde cevap vermekte zorlandığı şüpheli ölümler sonucunda sarsılan güvenilirliğinden ve adaletin sağlanmasından daha mı önemli?

Haber: YİĞİT AKSAKOĞLU*

Kamu Denetçiliği Kurumu 29 Mart 2013’te başvuru almaya başladı. Yasanın 5. Maddesi, Kurum’un görevini şöyle tanımlıyor: “İdarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.”
Aynı maddenin “Ancak” diye başlayan ikinci fıkrasının ç bendi ise şöyle: “Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî nitelikteki faaliyetleri, kurumun görev alanı dışındadır.”
Bu konuyla ilgili olarak TBMM ’nin Anayasa Alt Komisyonu’unda TSK yetkilileri şunları öne sürmüş: “Özel ihtisas ombudsmanlığına karşı değiliz ama eğitim, manevra, tatbikat gibi faaliyetler de askeri faaliyettir ve ombudsmanın denetimi dışında tutulması gerekir. Aksi halde askeri disiplin bozulur.”
Nisan 2011’den bugüne kadar www.askerhaklari.com sitesi zorunlu askerlik sırasında yaşanan temel hak ihlalleri ile ilgili olarak 1500’den fazla başvuru aldı. Nisan 2012’ye kadar alınan başvurular tasnif edilerek Zorunlu Askerlik Sırasında Yaşanan Hak İhlalleri başlıklı rapor Ekim 2012’de yayımlandı. Rapor aracılığıyla zorunlu askerlik sırasında yaşanan hak ihlallerinin ağırlığına dikkat çekildi. Rapor 14 Ekim 2011’de Kıbrıs’ta zorunlu askerliği sırasında disiplin koğuşunda işkence sonucu hayatını kaybeden Uğur Kantar’ın anısına yayınlandı.

Asker intiharları daha çok

Öte yandan raporun TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na Kasım’da yapılan sunumu sırasında son on yılda zorunlu askerlik sırasındaki intihar şüphesiyle ölümler ve bunların şehit sayısı ile karşılaştırılması medyada geniş yer aldı. Türkiye İstatistik Kurumu verileri ve TBMM aracılığıyla Savunma Bakanlığı’na yönlendirilen soru önergelerinden edinilen bilgilere göre zorunlu askerlik sırasındaki kaba intihar hızı 20-24 yaş arası erkekler arasındaki kaba intihar hızına oranla en az iki buçuk kat (2,5) fazla. İddia edilenin aksine, 20-24 yaş arası erkekler, Türkiye’de kaba intihar hızının en düşük olduğu gruplardan biri. Bu vahim durumla ilgili olarak Genelkurmay Başkanlığı yaptığı açıklamada intiharların sebeplerinden biri olarak kötü muamelenin varlığını kabul etti.
Zorunlu askerlik sırasında kaza ile ölüm ve eğitim zayiatı olarak kayıtlara geçen ölümler konusunda da ciddi şüpheler var. Dolayısıyla zorunlu askerlerin hakları konusunda Türkiye’de önemli bir tartışma başladı, fakat yetkili kurumlar bu tartışmanın gereklerine cevap vermekte yetersiz kaldı.
6328 sayılı yasa Türkiye’de kamu denetçiliği kurumuna dünyadaki örneklere yakın yetki ve sorumluluklar veriyor. Fakat yasaya göre daha önce belirtildiği gibi alt komisyon tartışmaları sırasında askeri faaliyetler istisna kabul edilerek, Silahlı Kuvvetler’in eğitim, manevra ve tatbikat gibi faaliyetleri kamu denetçisinin yetkisi dışında bırakıldı. Şaşırtıcı olan, yaşanan hak ihlallerini herkesin bilmesi, bu ihlallerin neredeyse sistematik olarak tekrar edilmesi ve düzeltmek için ciddi bir adım atılmamasına rağmen yasadaki bu istisnaya gerekçe olarak askeri disiplinin gösterilmesi.

Denetçi disiplini bozar mı?

Son yıllarda yaşanan ve yukarıda değinilen gerçekler ışığında aşağıdaki sorular kanun yapıcının mantığı açısından sorgulanabilir: Askeri disiplin ancak zorunlu askerlerin hakları ihlal edilince, hatta ölümle sonuçlanan birçok olayda failler cezasız kalınca mı sağlanabilir? Hak ihlalleri soruşturulup, askeri tesisleri haber vermeksizin ziyaret edilip gerek görülen er, erbaş ve diğer personelle görüşülerek hazırlanan ve TBMM’de sunulan kamu denetçisinin raporu askeri disiplini nasıl bozar? Askeri disiplin, silahlı kuvvetler ancak kendi kendini denetlerse mi sağlanır? Askeri disiplin, TSK’nın ve Savunma Bakanlığı’nın son dönemlerde cevap vermekte zorlandığı şüpheli durumlar sonucunda sarsılan güvenilirliğinden ve adaletin sağlanmasından daha mı önemli? Bir ülkenin silahlı kuvvetleri, o ülkenin parlamentosunun bir kurumuna hesap vermeyerek nasıl bir disiplini sağlamaya ve devam ettirmeye çalışır?
Dolayısıyla 6328 sayılı yasanın 7. Maddesiyle en az bir denetçi kadın ve çocuk hakları alanında görevlendirildiği gibi, en az bir denetçinin de Silahlı Kuvvetler’de yaşanan hak ihlalleri alanında görevlendirilmesi gerekli. Silahlı Kuvvetler’e özel kamu denetçisi, kamu denetçiliği kurumu kapsamında yasal olarak yetkili ve emir-komuta zinciri dışında, Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı’ndan bağımsız olmalı.

Sorumlular bilinmeli

Kuruma ve denetçiye özellikle zorunlu askerlerin nasıl başvurabileceği, başvurucunun kendisinin ve kişisel bilgilerinin nasıl korunacağı yasada açıkça belirtilmeli. Başvuruya konu ihlalin araştırılması için gizli bilgiye ve önceden haber vermeksizin askeri tesislere ve personele erişimi gibi konular da yasada açıkça belirtilmeli.
Silahlı Kuvvetler’de yaşanan hak ihlallerini incelemekle sorumlu olacak kamu denetçisinin de başvuru üzerine veya isterse kendi inisiyatifi ile soruşturma başlatabilme yetkisi olmalı. Yıl boyunca yürüttüğü soruşturmaları kamuoyuyla paylaşmalı ve gerekirse sistematik sorunlara özel rapor yayımlayabilmeli. Denetçinin yayımladığı raporlara dayanarak işaret ettiği sorunların giderilmesi için başta Savunma Bakanlığı olmak üzere ilgili kurumlar sorumluluk almalı ve kamuoyuna hesap vermeli.
Zorunlu askerlere yönelik işkence, hakaret, sağlık hakkına erişim, keyfi cezalandırma ve iş yaptırma ve başvuru aldığımız türlü hak ihlalleri ve mağduriyetler evrensel insan hakları ilke ve düzenlemelerinin ihlali kapsamındadır ve t
amamen sivil denetime tabidirler. Kanunda geçen muğlak tanıma olan şerhimize rağmen bu haliyle de Silahlı Kuvvetler’de zorunlu askerlerin yaşadığı temel hak ihlalleri kamu denetçiliği kurumunun görevi kapsamındadır. Dolayısıyla kamu denetçiliği kurumunun silahlı kuvvetler personelinin tümünün temel haklarını da güvence altına alan bir yapı olacak şekilde yasanın değiştirilmesi acil bir ihtiyaçtır.
* Asker Hakları