DERNEK ÖRGÜTLENMESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

1. Fiil ehliyetine sahip gerçek ve tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurabilirler. Ancak, Kanundaki tanım gereği dernek en az yedi kişinin (gerçek veya tüzel kişi) katılımıyla oluşturulur. Bununla birlikte, belli kişilerin dernek kurma hakkı sınırlandırılmıştır.

Kanunda belirtilen kişiler yönünden Dernekler Kanunu ve özel kanunlardaki hükümler uygulanır. Dernek kurulması için kuruluş bildiriminin ve eklerinin derneğin kurulacağı yerin mülki idare amirliğine verilmesi gerekir.

2. Dernekler, kuruluş bildirimi, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri ilgili mülki idare amirliğine vermek suretiyle (verdikleri anda) tüzel kişilik kazanırlar. Kurulan derneğin kişilerden ayrı bir tüzel kişiliği vardır. Dernekler mal topluluğu değil, kişi topluluğudur. Tüzel kişiliğin verdiği hak ve mükellefiyetlere sahiptir.

3. Dernek, kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulur.

4. Her derneğin bir tüzüğü bulunur ve bu tüzükte ilgili mevzuatta belirtilen hususlar düzenlenir ve kayıt altına alınır.

5. Dernekler, amaçlarını gerçekleştirmek üzere yasalardaki kısıtlamalar haricinde tüzüklerinde gösterilen çalışma konuları ve biçimleri doğrultusunda faaliyette bulunabilirler.

Dernekler, amaçlarını gerçekleştirmek üzere uluslararası faaliyette veya işbirliğinde bulunabilirler. Yalnızca ulusal düzeyde faaliyet göstermek zorunda değillerdir.

6. Derneklerde, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu teşkili zorunlu organlardandır. Her dernekte bu organlar bulunur. Ancak, bunlar dışında organlar oluşturulmasına yasayla cevaz verilmiştir.

7. Dernekler şube ve temsilcilik kurabileceği gibi başka derneklerle birlikte federasyon ve konfederasyon da kurabilirler, platform oluşturabilirler. Federasyon ve konfederasyonlar ise ancak temsilcilik kurabilirler. Bunların başka bir örgüt kurmaları yasaklanmıştır. Ayrıca, dernekler belli koşullar altında lokal ve yurt açabilir, sandık kurabilirler.

8. Derneklerde iç denetim esas olup, bu denetim genel kurul, yönetim kurulu veya denetim kurulu tarafından yapılabileceği gibi, bağımsız denetim kuruluşlarına da yaptırılabilir.

Dış denetim ise dernekler mevzuatı ve özel kanunlarda belirtilen hükümler çerçevesinde yetkili merciler tarafından yapılmaktadır.

9. Dernekler tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek üzere Kanunda sayılan kuruluşlardan belli koşullar altında maddi yardım alabilir veya yardım yapabilirler. 5072 sayılı Dernek ve Vakıfların Kamu Kurum ve Kuruluşları ile İlişkilerine Dair Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, kamu kurum ve kuruluşları ile görev alanlarına giren konularda ortak projeler yürütebilirler.

10. Dernekler, gelir ve giderlerine ilişkin iş ve işlemlerini Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütürler. Dernekler Kanunda sayılan şartlarla üyelerinin belirli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla sandık kurabilirler.

11. Dernek hizmetleri gönüllüler veya yönetim kurulu kararı ile göreve başlatılan ücretliler aracılığıyla yürütülür. Ancak, kamu görevlisi olan yönetim ve denetim kurulu üyelerine bu görevleri karşılığında ücret ödenmez.

12. Dernekler genel kurul kararıyla feshedilebileceği gibi mahkeme kararıyla da feshedilebilir. Dernekler tüzüklerinde öngörülen koşullarda da son bulabilir. Feshedilen veya son bulan derneklerin mal varlıklarının tasfiyesi ilgili mevzuat hükümlerine göre yapılır.

13. Dernek faaliyetleriyle ilgili olarak, belli iş ve işlemlerin yürütülmesinde mülki idare amirleri, İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı ve taşradaki dernekler birimleri görev almaktadır.

ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN ULUSLARARASI DÜZENLEME

Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme

Birleşmiş Milletler tarafından 1966 yılında imzaya açılan ve Türkiye Cumhuriyeti adına 15 Ağustos 2000 tarihinde imzalanıp, 04.06.2003 tarih ve 4868 sayılı Kanunla onaylanması (beyanlar ve çekince ile) uygun bulunan Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme de örgütleme özgürlüğüne ilişkin düzenlemeler içermektedir.

Sözleşmenin 22 nci maddesi;

“1. Herkesin, kendi çıkarlarını korumak için sendikalar kurmak ya da bunlara girmek hakkı da dâhil olmak üzere, başkalarıyla bir
araya gelip dernek kurma hakkı vardır.

2. Bu hakkın kullanılmasına, yasalara uygun olarak konulmuş ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik ya da kamu güvenliği, kamu düzeni bakımından ve kamu sağlığının, genel ahlakın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması bakımından gerekli olan sınırlamalardan başka sınırlama getirilemez. Bu madde, silahlı kuvvetler ya da polis teşkilatı mensuplarına bu hakkın kullanılmasında yasal sınırlamalar konulmasını engellemez.

3. Bu maddenin hiçbir hükmü Sendika Kurma Özgürlüğü ve Sendika Hakkının Korunmasına İlişkin 1948 tarihli Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmesi’ne Taraf Olan Devletlere, bu Sözleşme’de öngörülen güvencelere zarar verecek yasama tedbirleri alma ya da hukuki uygulamalarda bulunma yetkisi vermez”.

biçiminde olup, dernek ve sendika kurma ve bunlara girme hakkını ve sınırlarını düzenlemektedir.

Ayrıca, Birleşmiş Milletler Genel Kurul Kararıyla 1966 yılında kabul edilen, Türkiye adına 15.08.2000 tarihinde New York’ta imzalanan ve 04.06.2003 tarihli, 4867 sayılı Kanunla (beyanlar ve çekince ile) onaylanması uygun bulunan Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin 8 inci maddesinde de sendikal haklara ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.